Khởi nghiệp sáng tạo: “Đánh thức” kỳ lân công nghệ mới
Trong một thập kỷ qua, hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo của Việt Nam đã phát triển mạnh mẽ, thúc đẩy sự xuất hiện của các doanh nghiệp tiên phong ứng dụng công nghệ mới, mô hình kinh doanh mới, sẵn sàng cạnh tranh trên thị trường toàn cầu.
Tuy nhiên, số lượng startup kỳ lân Việt Nam vẫn còn ít ỏi, do đó cần hệ sinh thái mạnh mẽ để ươm tạo thế hệ ‘kỳ lân’ tiếp theo.
Việt Nam vẫn đang khan hiếm các kỳ lân
Theo số liệu thống kê của Bộ Khoa học và Công nghệ, trong năm 2024, Chỉ số hệ sinh thái khởi nghiệp toàn cầu của Việt Nam đã tăng hai bậc từ vị trí thứ 58 lên 56 (đứng thứ 5 tại khu vực Đông Nam Á và thứ 12 tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương). Chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu của nước ta liên tục được cải thiện qua các năm.
Năm 2024 tăng 4 bậc so với năm 2022, xếp thứ 44/133 quốc gia, nền kinh tế. Nhờ hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo phát triển mạnh mẽ, Việt Nam đang nổi lên là một trong những nền kinh tế năng động mới nổi và là trung tâm phát triển cho các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Trí tuệ, sức sáng tạo của người Việt Nam đã và đang từng bước khẳng định và vươn ra thế giới.
Cùng với việc nâng hạng của chỉ số hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo là sự gia tăng đáng kể số lượng và chất lượng các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo. Theo đó, bức tranh hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo Việt Nam năm 2024 nổi bật với khoảng 4.000 doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, trong đó có 2 kỳ lân và 11 doanh nghiệp được định giá trên 100 triệu USD.
Cả nước có hơn 1.400 tổ chức hỗ trợ khởi nghiệp, 202 khu làm việc chung, 208 quỹ đầu tư, 35 tổ chức thúc đẩy kinh doanh, 79 cơ sở ươm tạo, và khoảng 170 trường đại học, cao đẳng tham gia vào các hoạt động khởi nghiệp sáng tạo. Hơn 20 trung tâm khởi nghiệp sáng tạo đã được hình thành tại các địa phương và trên toàn quốc. Năm 2023, Việt Nam đã thu hút được 529 triệu USD vốn đầu tư mạo hiểm cho khởi nghiệp sáng tạo, điều này cho thấy tiềm năng tăng trưởng và sức hấp dẫn đối với các nhà đầu tư quốc tế.
Dù có nhiều tiềm năng và cơ hội phát triển, tuy nhiên theo đánh giá của Báo cáo tổng quan hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo Việt Nam, kể từ năm 2021 đến nay, Việt Nam chưa có thêm kỳ lân mới. Một số doanh nghiệp sáng tạo được đánh giá là “soonicorn” (cận kỳ lân) đang gặp khó khăn trong hoạt động và mở rộng quy mô.
Báo cáo cũng chỉ rõ, phần lớn các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo Việt Nam ở giai đoạn đầu của vòng đời phát triển với giá trị doanh nghiệp tương đối thấp. Ngoại trừ một số doanh nghiệp đã khẳng định tên tuổi hoặc nhận được vốn đầu tư từ vài trăm nghìn đến vài chục triệu USD, đa phần các startup Việt vẫn đang trong giai đoạn ươm mầm, với định giá doanh nghiệp dưới 1 triệu USD. Do đó, để trở thành startup “kỳ lân” với định giá doanh nghiệp trên 1 tỷ USD đòi hỏi các doanh nghiệp phải có sự phát triển mạnh mẽ, vượt lên chính mình để đạt được những thành quả vượt trội.
Theo báo cáo để sớm có thêm nhiều “kỳ lân” trong lĩnh vực khởi nghiệp Việt Nam còn rất nhiều việc phải làm. Cụ thể, Việt Nam cần phải nhanh chóng xây dựng và hoàn thiện hành lang pháp lý, tạo sự thống nhất và đồng bộ trong xây dựng, sửa đổi, bổ sung các cơ chế, chính sách, bố trí nguồn lực để thúc đẩy đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp sáng tạo từ đó thúc đẩy phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo của Việt Nam.
Ươm tạo kỳ lân bằng sức mạnh hệ sinh thái
Đánh giá về hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo hiện nay, tại Hội nghị Đầu tư khởi nghiệp sáng tạo trong khuôn khổ Ngày hội khởi nghiệp sáng tạo Việt Nam (Techfest VietNam 2024), ông Phạm Hồng Quất, Cục trưởng Cục Phát triển thị trường và doanh nghiệp Khoa học công nghệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) cho biết: “Hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của Việt Nam đang trên đà phát triển mạnh mẽ, khẳng định tiềm năng và khả năng cạnh tranh của mình trong khu vực. Tuy nhiên, phải thừa nhận rằng, hệ sinh thái này đang đối mặt với không ít thách thức, đặc biệt là trong bối cảnh thị trường vốn toàn cầu còn nhiều biến động.
Trong báo cáo của nền tảng phân tích dữ liệu thị trường toàn cầu Tracxn, tổng vốn đầu tư vào các startup công nghệ Việt Nam đã giảm 52,7%; từ 98,5 triệu USD trong 6 tháng đầu năm 2023 xuống còn 46,5 triệu USD cùng kỳ năm nay. Con số này nhấn mạnh yêu cầu cấp bách về việc cải thiện chất lượng và tăng cường sức bền của startup thông qua sự hợp tác chặt chẽ giữa nhà đầu tư và các tổ chức hỗ trợ.
Để xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo bền vững cần tổ chức nhiều hơn các chương trình đào tạo chuyên sâu và mentoring, kết nối các quỹ, đầu tư trực tiếp cho các trung tâm hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo; thành lập liên minh hỗ trợ toàn diện cho startup, không chỉ ở giai đoạn ươm mầm mà còn tiếp sức cho startup trong giai đoạn mở rộng quy mô và thương mại hóa; tăng đầu tư vào các lĩnh vực có tiềm năng phát triển lâu dài và tác động tích cực đến xã hội như công nghệ xanh, năng lượng và logistics.” - ông Phạm Hồng Quất nhấn mạnh.
Với vai trò doanh nghiệp, tại Ngày hội khởi nghiệp sáng tạo quốc gia mới đây, ông Nguyễn Bá Diệp, đồng sáng lập, Phó Chủ tịch Công ty cổ phần di động trực tuyến cho rằng, từ thực tiễn phát triển của các công ty khởi nghiệp công nghệ trên thế giới và trong nước cho thấy, để doanh nghiệp phát triển được, cần sự hỗ trợ đặc biệt và lâu dài từ Chính phủ, những ngành nghề có lợi thế phát triển cần được khuyến khích, hỗ trợ trong thời gian ít nhất 10 năm. Nhà nước có thể lựa chọn, cho phép các công ty khởi nghiệp lớn cung cấp dịch vụ trực tiếp cho Nhà nước để tạo tiền đề cho doanh nghiệp mở rộng thị trường.
Một vấn đề quan trọng được doanh nghiệp khởi nghiệp đề xuất tháo gỡ, đó là khi doanh nghiệp phát triển theo quy mô lớn sẽ cần hợp tác với người nước ngoài, người Việt Nam ở nước ngoài.
Do đó, Chính phủ cần có chính sách hỗ trợ thiết thực như cấp visa làm việc dài hạn, giảm thuế thu nhập cá nhân, bố trí chỗ ở... để hấp dẫn các đối tác. Bên cạnh đó, cần có chính sách hỗ trợ để các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo có thể tiếp cận được nguồn vốn trong nước, ngoài nước và huy động vốn từ công chúng.