Gỡ "nút thắt" cho sầu riêng xuất khẩu: Không thể mãi tăng trưởng bằng cảm tính
Sầu riêng Việt Nam đang có cơ hội lớn tại thị trường Trung Quốc, nhưng nếu không sớm tháo gỡ những điểm nghẽn về pháp lý và kỹ thuật, "quả vàng" của ngành nông sản có thể đánh mất đà tăng trưởng bền vững.
Ngày 8/5 tại Hà Nội, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) Đỗ Đức Duy đã chủ trì cuộc họp khẩn nhằm bàn giải pháp tháo gỡ khó khăn cho ngành sầu riêng – một trong những mặt hàng nông sản xuất khẩu đang nổi lên như hiện tượng trong thời gian qua.
“Quả vàng” gặp khó
Trong những năm gần đây, sầu riêng đã vươn lên trở thành một trong những mặt hàng xuất khẩu chủ lực của nông nghiệp Việt Nam, đặc biệt là tại thị trường Trung Quốc. Theo báo cáo từ các cơ quan chuyên môn, giá trị gia tăng khi xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc cao gấp hơn hai lần so với tiêu thụ nội địa. Việc đẩy mạnh xuất khẩu mặt hàng này đã đóng góp tích cực vào tổng kim ngạch nông sản và mở ra hướng phát triển mới cho nhiều địa phương trọng điểm như Đắk Lắk, Tiền Giang, Lâm Đồng...
Tuy nhiên, trong những tháng đầu năm 2025, bức tranh tăng trưởng sầu riêng bất ngờ nhuốm gam màu xám khi kim ngạch xuất khẩu sang Trung Quốc sụt giảm nghiêm trọng, chỉ đạt khoảng 20% so với kế hoạch đề ra. Hệ quả là giá sầu riêng tại thị trường nội địa rơi mạnh, có thời điểm chỉ bằng một phần tư giá xuất khẩu, gây ảnh hưởng lớn đến thu nhập của nông dân và hiệu quả sản xuất – kinh doanh của doanh nghiệp.
Báo cáo tại cuộc họp chỉ rõ những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này, trong đó nổi bật là việc chưa xử lý triệt để các điểm nghẽn kỹ thuật và pháp lý. Quy trình kiểm dịch thực vật còn chồng chéo, công tác kiểm soát chất lượng thực phẩm chưa đáp ứng yêu cầu từ phía Trung Quốc – thị trường được đánh giá là tiềm năng nhưng cũng cực kỳ khắt khe và dễ đảo chiều nếu không được chuẩn bị kỹ lưỡng.
Đặc biệt, tình trạng chậm trễ trong việc cấp mã số vùng trồng và phê duyệt cơ sở đóng gói khiến nhiều lô hàng sầu riêng không thể đủ điều kiện xuất khẩu chính ngạch, gia tăng rủi ro và chi phí cho doanh nghiệp.
Phát biểu chỉ đạo tại cuộc họp, Bộ trưởng Đỗ Đức Duy nhấn mạnh: "Chúng ta không thể tiếp tục phát triển sầu riêng xuất khẩu chỉ bằng sự hồ hởi nhất thời. Muốn giữ được thị trường và nâng cao giá trị, ngành hàng này cần một nền tảng pháp lý vững chắc, tiêu chuẩn kỹ thuật đồng bộ và hệ thống quản lý chủ động, minh bạch."
Trên tinh thần đó, Bộ trưởng đã yêu cầu các đơn vị trực thuộc Bộ phối hợp chặt chẽ với cơ quan Hải quan Trung Quốc nhằm tháo gỡ rào cản kỹ thuật, nhất là trong các thủ tục kiểm dịch, chứng nhận chất lượng và an toàn thực phẩm. Đồng thời, khẩn trương thúc đẩy tiến độ cấp mã số vùng trồng, phê duyệt cơ sở đóng gói theo đúng chuẩn mực quốc tế.
Bộ NN&MT cũng đặt mục tiêu hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến xuất khẩu nông sản, qua đó chuẩn hóa toàn bộ chuỗi kỹ thuật từ sản xuất – thu hoạch – bảo quản – chế biến. Trong dài hạn, định hướng của ngành là giảm dần phụ thuộc vào xuất khẩu sầu riêng tươi, thay vào đó phát triển các dòng sản phẩm chế biến sâu như sầu riêng đông lạnh, sầu riêng sấy, mứt sầu riêng... nhằm nâng cao giá trị và thích ứng với biến động thị trường.
Đồng hành cùng doanh nghiệp, bảo vệ thị trường
Tại cuộc họp, Bộ trưởng Đỗ Đức Duy khẳng định, chính sách điều hành của Bộ sẽ đặt doanh nghiệp và người nông dân vào trung tâm, lấy hiệu quả thị trường làm thước đo. Ông đề nghị các cơ quan chuyên môn "phải đồng hành thực chất cùng doanh nghiệp, sát cánh cùng địa phương", chủ động tháo gỡ khó khăn trong từng vụ việc cụ thể, tránh tình trạng đùn đẩy trách nhiệm.
“Đừng để doanh nghiệp đơn độc đối mặt với các rào cản kỹ thuật. Khi đã cam kết mở cửa thị trường, chúng ta phải có trách nhiệm bảo vệ thị trường đó bằng hành động cụ thể và nhất quán từ cơ quan quản lý nhà nước”, Bộ trưởng nhấn mạnh.
Ngoài ra, một nội dung quan trọng được nêu tại cuộc họp là việc tăng cường thông tin, hướng dẫn và hỗ trợ kỹ thuật cho nông dân và hợp tác xã để tuân thủ nghiêm ngặt các quy định xuất khẩu. Việc chuyển đổi từ sản xuất nhỏ lẻ sang liên kết chuỗi bền vững sẽ là chìa khóa để đảm bảo chất lượng ổn định và đủ sản lượng cho các đơn hàng lớn, hạn chế rủi ro bị trả hàng hoặc tạm ngừng nhập khẩu.
Tái định vị thương hiệu sầu riêng Việt Nam
Trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt, sầu riêng Việt Nam cần một chiến lược dài hơi để xây dựng thương hiệu quốc gia. Bộ NN&MT cho biết sẽ thúc đẩy việc đăng ký bảo hộ chỉ dẫn địa lý, chuẩn hóa bao bì, nhãn mác và xúc tiến thương mại bài bản tại các thị trường cao cấp.
"Chúng ta không thể chỉ xuất khẩu với tư cách một người cung cấp nguyên liệu thô. Đã đến lúc sầu riêng Việt Nam phải được nhìn nhận như một thương hiệu có giá trị, có quy chuẩn và có vị thế," Bộ trưởng Đỗ Đức Duy kết luận.