Giải pháp phát triển thị trường carbon ở Việt Nam

Phát biểu khai mạc hội thảo, GS.TS. Đỗ Văn Đại - Phó Hiệu trưởng trường Đại học Luật TP.HCM nhấn mạnh biến đổi khí hậu là thực tế mà thế giới đang đối đầu và một trong các giải pháp mà chúng ta đang “loay hoay” là tìm cách phát triển thị trường carbon.

Có thể thấy thị trường carbon đã thực sự phát triển theo Nghị định thư Kyoto 1997 và có rất nhiều quốc gia đã sớm đưa chế định này vào khung pháp lý. Việt Nam cũng đã thể hiện quyết tâm rất lớn để đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 thông qua Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 cùng với Nghị định số 06/2022/NĐ-CP, đã xác định lộ trình thí điểm vận hành thị trường carbon tại Việt Nam bắt đầu từ năm 2025. Trên cơ sở những vấn đề pháp lý đang đề cập đều mang tính mới, chúng ta cần kinh nghiệm của quốc tế trong quá trình xây dựng và phát triển thị trường carbon tại Việt Nam.

PGS.TS. Nguyễn Hoàng Anh - Phó Hiệu trưởng trường Đại học Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội khẳng định tầm ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đối với quốc gia nói riêng và toàn cầu nói chung. Đặt trong bối cảnh Việt Nam, vấn đề tìm cách phát triển thị trường carbon là một điều hoàn toàn mới ở nước ta và thu hút sự quan tâm đông đảo từ cộng đồng. Trên cơ sở đó, PGS.TS. Anh khuyến khích nhiều nghiên cứu nên đi sâu vào vấn đề này vì tính mới, tính cấp thiết, tiếp cập dưới nhiều góc độ cũng như trách nhiệm của mỗi cá nhân.

Tại hội thảo TS. Nguyễn Chinh Quang – Đại học James Cook, Australia đại diện nhóm tác giả đã xem xét những lợi thế và hạn chế của thị trường carbon và thuế carbon, phân tích khả năng áp dụng của chúng đối với các điều kiện kinh tế - xã hội và năng lực thể chế của Việt Nam. Theo TS. Quang, trong khi thị trường carbon mang lại sự linh hoạt và hiệu quả về chi phí, thì việc triển khai thành công thị trường này đòi hỏi phải có khuôn khổ quản lý và cơ sở hạ tầng thị trường hoạt động tốt. Ngược lại, thuế carbon mang lại khả năng dự đoán về giá carbon nhưng có thể gây ra gánh nặng kinh tế cho một số ngành công nghiệp nhất định. Do đó, theo ông Khung pháp lý của Việt Nam phải cân bằng giữa các cách tiếp cận này, tích hợp các yếu tố đảm bảo cả hiệu quả về môi trường và khả thi về mặt kinh tế.

Dựa trên kinh nghiệm quốc tế trong việc thiết lập và vận hành cả cơ chế ETS (hệ thống giao dịch phát thải) và thuế carbon, có thể rút ra một số bài học cho mô hình kết hợp của Việt Nam. Theo TS. Quang, Việt Nam nên tập trung vào việc thiết lập và ổn định ETS trong nước trước khi đưa thuế carbon vào vận hành. Cơ chế này cung cấp cho các công ty sự linh hoạt và giúp họ có thêm thời gian để phát triển các biện pháp giảm phát thải hiệu quả. Hoạt động của ETS Việt Nam cần được đảm bảo thông qua một khuôn khổ pháp lý mạnh mẽ và tốt nhất là nghiêm ngặt theo thời gian. Nghiên cứu này tin rằng 3 yếu tố quyết định hoạt động hiệu quả của ETS: Mức giới hạn trợ cấp, phân bổ trợ cấp và cơ chế ổn định giá.

Dưới góc độ doanh nghiệp, ThS. Lưu Thị Thanh Mẫu - Phó Chủ tịch Hội doanh nhân trẻ Việt Nam, CEO Phúc Khang Corporation trình bày về một số vấn đề pháp lý về hàng hóa của thị trường carbon ở Việt Nam tiếp cận qua 4 vấn đề: (i) Quy định về quản lý tín chỉ các-bon và hạn ngạch phát thải khí nhà kính; (ii) Quy định và tổ chức đánh giá, công nhận chương trình, dự án theo cơ chế trao đổi, bù trừ tín chỉ các-bon trong nước và quốc tế; (iii) Quy định về chủ thể có thẩm quyền xác nhận hạn ngạch phát thải khí nhà kính, tín chỉ các-bon được giao dịch trên sàn giao dịch tín chỉ các-bon của thị trường các-bon trong nước; (iv) Quy định về đấu giá hạn ngạch phát thải khí nhà kính.

Tác giả kiến nghị quy định pháp luật cần xác định và bảo đảm quyền sở hữu rõ ràng đối với hàng hóa carbon. Quy định pháp luật cần xác định rõ ràng carbon là tài sản có giá trị có thể giao dịch được, với quyền sở hữu, chuyển nhượng và bảo vệ quyền lợi được pháp luật bảo hộ. Thiết lập cơ chế chứng nhận, đăng ký và lưu trữ carbon trên hệ thống dữ liệu quốc gia để đảm bảo tính xác thực và minh bạch thông tin. Từ đó, có thể giảm chi phí giao dịch và rủi ro bất định về quyền sở hữu, khuyến khích đầu tư và giao dịch trên thị trường, cần xây dựng khung pháp lý đồng bộ cho thị trường carbon. Thực hiện soát xét và bổ sung các quy định liên quan đến tín chỉ carbon trong Luật Bảo vệ Môi trường, luật về khí hậu, cùng với các nghị định và thông tư hướng dẫn, nhằm tạo thành một khung pháp lý toàn diện và nhất quán.

Bàn về vấn đề phát triển thị trường carbon rừng tại Việt Nam trên cơ sở các nguyên tắc thiết kế toàn cầu, PGS.TS. Nguyễn Ngọc Hà - Viện trưởng Viện Nghiên cứu sáng tạo - Trường Đại học Ngoại thương tiến hành đánh giá thực trạng và đề xuất các giải pháp phát triển thị trường carbon rừng tại Việt Nam trên cơ sở các nguyên tắc thiết kế toàn cầu.

Trên cơ sở 4 nguyên tắc thiết kế toàn cầu trong phát triển thị trường carbon rừng: Quản trị toàn diện; tăng cường giám sát và kiểm kê; giảm chi phí khởi tạo và sửa đổi các điều khoản hợp tác với cộng đồng; khuyến khích tính linh hoạt theo điều kiện địa phương, bài viết sẽ đánh giá khả năng áp dụng bốn nguyên tắc này vào Việt Nam, từ đó, đề xuất một số giải pháp để xây dựng thị trường carbon rừng thành công trên cơ sở các nguyên tắc này.

Theo đó, các giải pháp này tập trung vào: (1) Hoàn thiện khung pháp lý và xây dựng cơ chế, chính sách linh hoạt; Thiết lập hệ thống đo lường - báo cáo - xác minh hiện đại; Nâng cao nhận thức, tăng cường hỗ trợ tài chính - kỹ thuật cho cộng đồng địa phương. Kết quả nghiên cứu sẽ góp phần bổ sung luận cứ khoa học cho việc xây dựng thị trường carbon rừng hiệu quả, minh bạch và phù hợp với các cam kết giảm phát thải của Việt Nam. Qua các nguyên tắc, tác giả thực hiện việc đánh giá khả năng áp dụng của từng nguyên tắc thiết kế toàn cầu trong việc phát triển thị trường carbon rừng tại Việt Nam trên thực tiễn.

Chu Phương