Cần giải pháp tổng thể để giữ vững "vị thế vàng" của sầu riêng Việt

Báo cáo mới nhất từ Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho thấy, xuất khẩu sầu riêng trong quý I/2025 đã giảm kỷ lục tới 71,3% về lượng và 74% về giá trị so với cùng kỳ. Thị phần tại thị trường chủ lực Trung Quốc tụt mạnh từ 42,1% xuống còn 28,2%. Nguyên nhân không chỉ do nhu cầu tiêu dùng Trung Quốc suy yếu mà còn đến từ sự cạnh tranh ngày càng quyết liệt từ Thái Lan, Campuchia và Malaysia.

Một yếu tố đặc biệt đáng lưu ý là việc Việt Nam đang bị Trung Quốc áp dụng kiểm tra 100% lô hàng. Số lượng mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói được công nhận còn hạn chế, chất lượng trái cây chưa đồng đều cũng khiến sức cạnh tranh của sầu riêng Việt suy giảm đáng kể.

Định hướng từ Chính phủ: Không để "mất thị trường vì thiếu chuẩn hóa"

Trước tình hình này, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đã ký ban hành Công điện số 71 ngày 23/5, yêu cầu các bộ, ngành khẩn trương vào cuộc để tháo gỡ khó khăn cho ngành hàng sầu riêng – một trong những mặt hàng nông sản xuất khẩu có giá trị cao nhất hiện nay.

Theo đó, Thủ tướng Chính phủ giao Bộ Nông nghiệp và Tài nguyên Môi trường làm việc trực tiếp với Tổng cục Hải quan Trung Quốc (GACC) để thống nhất quy trình kiểm tra, công nhận mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói và phòng thử nghiệm đạt chuẩn. Đồng thời, Bộ phải bố trí đầy đủ nhân lực, thiết bị kiểm dịch tại cửa khẩu và nâng cao năng lực phòng thử nghiệm phục vụ xuất khẩu.

Bộ Tài chính được yêu cầu chỉ đạo cơ quan hải quan tạo điều kiện thông quan nhanh cho sầu riêng, nghiên cứu hỗ trợ tài chính, tín dụng ưu đãi và công nghệ bảo quản – chế biến sâu để giúp doanh nghiệp vượt khó.

Đặc biệt, Bộ Công an sẽ vào cuộc điều tra, xử lý nghiêm các hành vi gian lận mã số vùng trồng, làm giả hồ sơ xuất khẩu, bảo đảm an ninh chuỗi cung ứng và ngăn chặn thao túng thị trường.

Doanh nghiệp đối mặt: Bài toán "làm ăn dài hơi"

Từ năm 2015 đến 2024, diện tích trồng sầu riêng ở Việt Nam tăng gấp gần 6 lần, từ 32.000 ha lên hơn 178.000 ha. Sản lượng cũng vượt 1,5 triệu tấn vào năm 2024. Trong đó, Đăk Lăk đang dẫn đầu cả nước với gần 39.000 ha, chiếm hơn 21,7%.

Tuy nhiên, sự phát triển “nóng” này cũng phơi bày nhiều hạn chế: Công nghệ bảo quản, chế biến còn lạc hậu; quản lý chất lượng chưa đồng bộ; việc cấp mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói còn chậm; sự tham gia của chính quyền địa phương và ý thức tuân thủ của doanh nghiệp, nông hộ còn yếu.

Thực tế cho thấy, phần lớn doanh nghiệp vẫn phụ thuộc vào xuất khẩu tươi, qua cửa khẩu phía Bắc và chủ yếu theo hình thức tiểu ngạch trước đây. Khi Trung Quốc siết lại quy chuẩn và kiểm soát 100% lô hàng, tình trạng bị trả về, tắc biên đã xảy ra nhiều nơi.

Cần thay đổi để giữ thị phần

Tại Hội nghị phát triển sầu riêng bền vững ngày 24/5 ở Đăk Lăk, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đề xuất ba bộ: Công an, Tài chính và Công Thương phối hợp triển khai các giải pháp trọng yếu để tháo gỡ. Bộ Công Thương được giao đẩy mạnh xúc tiến thương mại, phát triển mạng lưới phân phối tại các thị trường lớn, nhất là thông qua kênh bán lẻ hiện đại và thương mại điện tử. Đồng thời, hướng dẫn doanh nghiệp, hợp tác xã tuân thủ đầy đủ quy định về nhập khẩu, chất lượng và truy xuất nguồn gốc.

Ở cấp doanh nghiệp, nhiều chuyên gia khuyến nghị cần đầu tư vào hệ thống kho lạnh, nhà máy chế biến sâu để tạo ra các sản phẩm có giá trị gia tăng cao như sầu riêng sấy, đông lạnh, puree… Đồng thời, chủ động kiểm soát từ giống, canh tác đến thu hoạch, đóng gói để đảm bảo tiêu chuẩn xuất khẩu.

Một lãnh đạo Hiệp hội Rau quả Việt Nam nhận định: "Sầu riêng Việt Nam có lợi thế về mùa vụ và chất lượng, nhưng nếu không nhanh chóng hoàn thiện hệ thống pháp lý, chuẩn hóa quy trình sản xuất, và đa dạng hóa thị trường thì sẽ khó giữ được đà tăng trưởng xuất khẩu như năm 2023."

Giữ "trái vàng", cần chiến lược vàng

Nhìn về dài hạn, Chính phủ đang thúc đẩy hình thành chuỗi giá trị bền vững từ nông hộ đến doanh nghiệp, hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao năng lực kiểm tra an toàn thực phẩm, phòng thử nghiệm và chuẩn hóa quy trình mã số vùng trồng.

Các bộ ngành sẽ phối hợp tổ chức đoàn công tác cấp bộ sang Trung Quốc đàm phán nhằm mở rộng cửa thị trường, khôi phục và tăng mã số vùng trồng bị đình chỉ, tạo điều kiện thuận lợi cho sầu riêng Việt Nam khẳng định vị thế.

Ngành sầu riêng Việt Nam đã đi những bước tiến nhanh chóng nhưng cũng đang đối mặt với thách thức lớn về chất lượng, thị trường và cạnh tranh. Giữ vững “trái vàng” không chỉ đòi hỏi sự quyết liệt từ chính quyền mà còn cần sự chủ động thay đổi từ phía doanh nghiệp – những người trực tiếp mang nông sản Việt vươn ra thế giới.

Thanh Hà