Bộ trưởng Bộ Tài chính: Mở rộng chỉ định thầu nhưng kiểm soát chặt, tránh lạm dụng

Theo ông, cần đi kèm các quy định giám sát nghiêm ngặt để tránh nguy cơ lạm dụng, lợi ích nhóm và né tránh trách nhiệm pháp lý.

Chiều 23/5, Quốc hội thảo luận tại hội trường về dự thảo “1 luật sửa 7 luật” liên quan trong lĩnh vực đấu thầu, đầu tư.

Cần kiểm soát chặt, tránh biến chỉ định thầu thành "kẽ hở" pháp lý

Thảo luận về dự thảo Luật Đấu thầu (sửa đổi), nhiều đại biểu Quốc hội bày tỏ đồng tình với việc trao quyền chủ động cho chủ đầu tư trong việc lựa chọn hình thức lựa chọn nhà thầu, song cũng cảnh báo nguy cơ lạm dụng nếu thiếu quy định rõ ràng, cơ chế giám sát hiệu quả.

Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) cho rằng, việc cho phép chủ đầu tư căn cứ quy mô, tính chất và điều kiện thực tế của dự án để quyết định hình thức lựa chọn nhà thầu là cần thiết. Tuy nhiên, ông cũng chỉ rõ, thực tiễn triển khai đấu thầu thời gian qua còn nhiều bất cập, kéo dài thời gian và bộc lộ dấu hiệu thiếu minh bạch.

“Có những nơi đấu thầu suốt mà chỉ một nhà thầu trúng liên tục, giá trúng thầu chỉ chênh lệch khoảng 1% so với giá dự toán. Cách làm như vậy khiến nhà nước không thu được lợi ích đáng kể, lại mất thời gian và chi phí tổ chức,” ông Hòa nhận xét và đặt câu hỏi liệu có hiện tượng “móc nối” giữa chủ đầu tư và nhà thầu trong một số trường hợp.

Từ thực tế trên, đại biểu Hòa nhấn mạnh yêu cầu phải thiết kế luật theo hướng phòng ngừa xung đột lợi ích, bảo vệ ngân sách nhà nước. Ông cũng đề nghị nếu áp dụng chỉ định thầu thì phải lựa chọn các nhà thầu có năng lực thực sự – thể hiện qua tiềm lực tài chính, kinh nghiệm triển khai dự án tương tự, và uy tín trên thị trường.

Dẫn chứng từ thực trạng đấu giá mỏ cát ở một số địa phương – nơi giá trúng thầu bị đẩy lên nhiều lần so với giá trị thực, song kết quả thực hiện lại không tương xứng – ông Hòa cho rằng nếu chỉ định thầu đảm bảo chất lượng, tiến độ và hiệu quả thì có thể cân nhắc áp dụng trong các trường hợp phù hợp.

Ở một góc nhìn khác, đại biểu Nguyễn Hữu Thông (Bình Thuận) bày tỏ lo ngại khi dự thảo luật mở rộng thêm các hình thức lựa chọn nhà thầu như “chỉ định thầu” hoặc “trường hợp đặc biệt”, trong khi các phương thức truyền thống như đấu thầu rộng rãi, chào hàng cạnh tranh vẫn được giữ nguyên. “Cách thiết kế này làm cho hệ thống pháp luật đấu thầu trở nên phức tạp, khó kiểm soát, dễ bị lạm dụng,” ông Thông nói.

Theo đại biểu Thông, cần có định nghĩa rõ ràng về khái niệm "đặc biệt", "chỉ định hợp lý" để tránh việc hợp thức hóa hình thức chỉ định thầu mà không minh bạch. Ông cũng tán thành với đề xuất cho phép loại nhà thầu chào giá thấp bất thường, song lưu ý rằng khái niệm “thấp bất thường” hiện vẫn chưa được định nghĩa cụ thể, có thể dẫn tới tình trạng tùy tiện loại nhà thầu không theo tiêu chí khách quan.

“Việc thiếu quy định rõ ràng có thể khiến chủ đầu tư loại bỏ nhà thầu theo chủ ý cá nhân, ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường cạnh tranh lành mạnh,” ông Thông cảnh báo.

Từ thực tiễn nhiều dự án bị chậm tiến độ, chất lượng kém do lựa chọn nhà thầu không đáp ứng yêu cầu, ông đề nghị thay vì quy định giá sàn, cần áp dụng các biện pháp kiểm soát chất lượng đầu vào, siết chặt giám sát thi công, nâng cao yêu cầu bảo hành và tăng chế tài hậu kiểm đối với các nhà thầu vi phạm.

Bỏ thầu thấp bất thường… sẽ bị xử lý

Tiếp thu ý kiến, Bộ trưởng Tài chính Nguyễn Văn Thắng cho biết, dự thảo luật đã quy định trao cho chủ đầu tư được quyền tự quyết định và chịu trách nhiệm áp dụng các hình thức lựa chọn thầu, đảm bảo nguyên tắc chất lượng, và không được tăng tổng mức đầu tư. Bên cạnh đó, nhằm đảm bảo đấu thầu thực chất, minh bạch, dự thảo đã bổ sung cơ chế xử lý trong trường hợp nhà thầu chào giá dự thầu ‘thấp bất thường’, cao đột biến.

Theo ông, Luật Đấu thầu trước đây cũng đã có quy định kiểm soát việc bỏ thầu giá thấp, sau đó, cũng có nhiều ý kiến nói, như thế không đảm bảo lựa chọn được nhà thầu giá thấp, sau đó Chính phủ trình Quốc hội bỏ quy định này.

Tuy nhiên, trong giai đoạn vừa qua, hiện tượng bỏ thầu giá thấp lại tiếp tục xuất hiện, với tần suất nhiều, nhiều dự án dẫn đến chậm tiến độ, lãng phí, thất thoát. Bộ trưởng nói, nhóm bỏ thầu giá thấp bất thường dưới 20% giá trị gói thầu lên tới 10% trong các gói thầu.

Bên cạnh đó, Bộ trưởng cũng cho biết, dự thảo còn quy định rõ chế tài xử lý nghiêm các hành vi vi phạm, như cấm tham gia đấu thầu, xử phạt hành chính, hoặc chuyển cơ quan điều tra với các hành vi vi phạm nghiêm trọng, như thông thầu, gian lận. Đồng thời, yêu cầu chủ đầu tư phải đánh giá kết quả thực hiện, chất lượng hàng hóa đã sử dụng, tạo cơ sở giám sát và đánh giá uy tín nhà thầu…